Bài 5. Tạo hợp âm từ scale: I–ii–iii–IV–V–vi–vii°

Trong khi phần trước tập trung vào việc khám phá cấu trúc nội tại của các scale – cách chúng được hình thành từ quãng và tạo nên sắc thái riêng biệt – thì phần này sẽ chuyển hướng sang ứng dụng trực tiếp: làm thế nào để từ một scale cụ thể, người học có thể xây dựng hệ thống hợp âm, tạo vòng hòa âm, và hiểu được cảm xúc của từng bậc trong âm nhạc.

Thay vì xem hợp âm như những khối rời rạc, bạn sẽ học cách nhìn chúng như hệ quả tự nhiên của scale. Khi nắm được nguyên tắc này, việc cảm âm, phân tích một bài hát hoặc viết giai điệu trở nên có phương pháp và logic, không còn phụ thuộc vào may rủi hoặc chỉ “thuộc bài”.

Phần này đóng vai trò như chiếc cầu nối giữa lý thuyết và cảm nhận: giúp bạn nghe được scale trong hợp âm, và thấy được âm giai ẩn sau mỗi đoạn nhạc. Đây chính là bước chuyển từ việc “biết scale” sang “nghĩ bằng scale” khi chơi và sáng tác.

Phần 2: Ứng dụng scale để tạo hợp âm – vòng – màu sắc

---

Trong âm nhạc phương Tây, đặc biệt là hệ thống tonal (trưởng – thứ), các hợp âm không tồn tại rời rạc, mà được tạo ra trực tiếp từ scale. Mỗi bậc của scale là một điểm khởi đầu, và bằng cách chồng các quãng 3 liên tiếp, ta sẽ tạo nên một hợp âm ba (triad) hoặc hợp âm bốn (tetrad) tương ứng. Việc hiểu được nguyên tắc xây dựng này sẽ giúp bạn lý giải vì sao những vòng hợp âm phổ biến như I–V–vi–IV lại hoạt động hiệu quả đến vậy, cũng như mở ra khả năng tự phân tích và sáng tạo hòa âm.

---

I. Chồng quãng 3 – nguyên tắc xây dựng hợp âm

Cốt lõi của việc xây hợp âm từ scale là kỹ thuật chồng các quãng 3 diatonic – tức là quãng 3 tính trong cùng một âm giai. Bắt đầu từ một nốt trong scale (gọi là bậc), nếu chồng lên đó hai nốt khác, mỗi nốt cách nhau một quãng 3, ta sẽ được một hợp âm ba nốt (triad). Ví dụ trong C major scale: C – D – E – F – G – A – B – C

• Bắt đầu từ C (bậc I) → nốt cách 1 quãng 3: E → nốt tiếp theo cách 1 quãng 3 nữa: G → Kết quả: C–E–G = hợp âm C major

Tương tự:

• Bắt đầu từ D (bậc ii) → D – F – A → Dm
• Bắt đầu từ E (bậc iii) → E – G – B → Em

Điều quan trọng là các quãng 3 này không phải lúc nào cũng đều nhau. Vì chúng lấy quãng trong scale, nên một số là quãng 3 trưởng (2 cung), một số là quãng 3 thứ (1½ cung). Sự kết hợp này chính là yếu tố xác định tính chất trưởng/thứ của hợp âm.

---

II. Hệ thống hợp âm ba nốt trong major scale

Mỗi major scale luôn tạo ra 7 hợp âm ba nốt, với công thức không đổi:

I – ii – iii – IV – V – vi – vii° (tương ứng: Trưởng – thứ – thứ – Trưởng – Trưởng – thứ – giảm)

Ví dụ trong C major:

Bậc	Nốt bắt đầu	Hợp âm tạo thành	Loại
I	C	C – E – G	Trưởng (C)
ii	D	D – F – A	Thứ (Dm)
iii	E	E – G – B	Thứ (Em)
IV	F	F – A – C	Trưởng (F)
V	G	G – B – D	Trưởng (G)
vi	A	A – C – E	Thứ (Am)
vii°	B	B – D – F	Giảm (Bdim)

Dấu ° (dim) ký hiệu cho hợp âm giảm, do có 2 quãng 3 thứ chồng nhau, tạo nên âm thanh căng và không ổn định.

---

III. Hợp âm 4 nốt – thêm bậc 7

Khi thêm một quãng 3 nữa lên trên triad, ta sẽ có hợp âm 4 nốt, thường gặp trong jazz, soul, pop hiện đại. Ví dụ trong C major:

• Cmaj7 = C – E – G – B
• Dm7 = D – F – A – C
• G7 = G – B – D – F → hợp âm dominant 7, do có quãng 3 trưởng + quãng 7 nhỏ

Việc thêm bậc 7 giúp hợp âm có chiều sâu hơn, mang nhiều màu sắc hơn và cũng thể hiện rõ chức năng hòa âm.

---

IV. Chức năng hòa âm: tonic – subdominant – dominant

Trong hệ thống trưởng, các hợp âm không chỉ có vai trò “đệm nốt”, mà còn mang chức năng hòa âm, tức là vị trí của chúng trong dòng chảy âm nhạc:

• Tonic (bậc I, vi) → Vững, nghỉ, “nhà”
• Subdominant (bậc ii, IV) → Chuyển động mềm
• Dominant (bậc V, vii°) → Dẫn mạnh về chủ âm (I)

Ví dụ: vòng I – IV – V – I là một chu kỳ đầy đủ: từ ổn định → mở rộng → căng thẳng → giải quyết. Khi bạn cảm âm, hiểu rõ chức năng này giúp bạn nghe ra vai trò của hợp âm, chứ không chỉ tên gọi.

---

V. Sai lầm phổ biến: nghĩ hợp âm là đơn lẻ

Một lỗi học rất thường gặp là xem mỗi hợp âm như một khối riêng biệt, không liên quan đến âm giai nào. Điều này khiến người học khó cảm âm, khó ứng biến, và phải ghi nhớ từng hợp âm một cách rời rạc. Khi bạn thấy rằng mọi hợp âm đều bắt nguồn từ scale, bạn sẽ không còn học hợp âm theo kiểu “thuộc lòng”, mà thay vào đó là hiểu và dự đoán được: hợp âm nào có thể xuất hiện trong một key, và vì sao nó lại nằm ở vị trí đó trong vòng.

---

VI. Gợi ý luyện tập

• Chọn một key (ví dụ G major), viết ra 7 bậc của scale
• Chồng từng quãng 3 để tạo 7 hợp âm ba
• Xác định loại hợp âm (trưởng, thứ, giảm)
• Thử chơi các vòng: I–vi–IV–V, ii–V–I, I–iii–vi–IV

Bạn cũng có thể dùng phần mềm như Guitar Pro để vẽ và nghe các hợp âm vừa tạo.

---

VII. Kết luận

Hiểu được cách hợp âm hình thành từ scale không chỉ giúp bạn “biết chơi hợp âm”, mà còn mở ra cánh cửa cảm âm, sáng tác, và đọc hiểu âm nhạc một cách hệ thống. Đây là bước đầu tiên để cảm nhận màu sắc hòa âm, từ đó tự do chơi đệm, ứng biến, và xây dựng giai điệu mang dấu ấn cá nhân.

---

Bài tiếp theo, chúng ta sẽ nghiên cứu về “Tạo vòng hợp âm từ Scale”, mục tiêu là giúp các bạn có thể ứng dụng các lý thuyết về Scale để xây dựng vòng hòa thanh, sẽ rất hữu ích cho việc chơi đàn cũng như sáng tác đó 👇