BÀI 7.3: MÀU SẮC CỦA TỪNG BẬC TRONG ÂM GIAI THỨ HÒA ÂM

Chào các bạn, đây là Bài 7.3: Màu sắc của từng bậc trong âm giai thứ hòa âm (harmonic minor) – phần tiếp theo trực tiếp của các bài 7 và 7.2 trong series Lý thuyết Scale chuyên sâu. Bài viết này đặc biệt quan trọng vì âm giai thứ hòa âm là cơ sở cho rất nhiều tiến trình hòa âm trong âm nhạc cổ điển, flamenco, và cả jazz hiện đại.

---

Tại sao chỉ cần nâng nốt thứ 7 một nửa cung, toàn bộ cảm giác hòa âm đã thay đổi?

I. Âm giai thứ hòa âm là gì?

Âm giai thứ hòa âm (harmonic minor scale) hình thành từ âm giai thứ tự nhiên bằng cách nâng bậc VII lên nửa cung. Công thức quãng:

2 – 1 – 2 – 2 – 1 – 3 – 1

Ví dụ: La thứ hòa âm (A harmonic minor)

A – B – C – D – E – F – G♯ – A

Sự xuất hiện của nốt G♯ (thay vì G) làm thay đổi đáng kể cảm giác hướng về bậc i (A), tạo cảm giác kéo mạnh hơn và tạo nên những hợp âm mới với màu rất riêng.

---

II. Bảng tổng hợp – Các bậc trong A harmonic minor

Bậc	Nốt gốc	Hợp âm ba	Chức năng	Màu sắc cảm xúc	Hợp âm guitar	Hòa âm thường gặp
i	A	A minor	Tonic	Trầm, ổn định, có trọng tâm	Am (x02210)	Bắt đầu, kết thúc
ii°	B	B diminished	Chuẩn bị	Yếu, kéo về dominant	Bdim (x20101)	ii° → V7 → i
III+	C	C augmented	“Mở rộng”, không ổn định	Sáng, bí ẩn, hướng lên	C+ (x32110)	III+ → viio⁷ → i (hiếm)
iv	D	D minor	Subdominant	Bi, cổ điển, hỗ trợ dominant	Dm (xx0231)	iv → V7 → i
V	E	E major	Dominant mạnh	Căng, dứt khoát, kéo về i	E (022100)	V → i (cadence chuẩn trong minor)
VI	F	F major	Đổi màu, ổn định	Trầm tĩnh, đa cảm, modal	F (133211)	VI → ii° → V → i
vii°	G♯	G♯ diminished	Leading tone mạnh	Căng thẳng, kéo về i rất rõ	G#dim (xx6797)	vii°⁷ → i (cadence nâng cao)

Cadence là kết âm hoặc hòa âm kết thúc. Lưu ý: Với bậc VII là G♯, ta có thể tạo hợp âm VII° hoặc VII°⁷ (hợp âm giảm bốn âm), dùng rất nhiều trong phong cách cổ điển.

---

III. Giải thích vai trò – từng bậc trong harmonic minor

1. Bậc i – A minor

Tonic của hệ thống, giống như trong natural minor. Nhưng do bậc V và VII đã thay đổi, “trọng lượng” của i cũng trở nên sâu và có độ hút mạnh hơn.

---

2. Bậc ii° – B diminished

Không thay đổi so với âm giai thứ tự nhiên. Thường chỉ dùng như bước trung gian đi đến V, tạo thành ii° → V → i – một trong những tiến trình cổ điển nhất.

---

3. Bậc III+ – C augmented

Đây là điểm khác biệt lớn: hợp âm tăng (augmented) rất hiếm trong âm nhạc trưởng/giảm.

• C+ = C – E – G♯
• Không ổn định, dùng để mở rộng, dẫn sang vùng mới.

Rất hay dùng trong phong cách flamenco hoặc khi modulate sang âm giai thứ khác.

---

4. Bậc iv – D minor

Giữ nguyên như trong natural minor, là bản lề mềm mại giúp di chuyển từ tonic ra vùng dominant mà không quá căng.

---

5. Bậc V – E major

Khác biệt quyết định! Nhờ có G♯, hợp âm V là E major (không phải Em như ở natural minor). Điều này tạo nên cadence mạnh mẽ – V → i.

Đây là lý do harmonic minor được ưa dùng trong nhạc cổ điển, để giải quyết về i một cách mạnh mẽ như kiểu V–I trong trưởng.

---

6. Bậc VI – F major

Không thay đổi, là trạm nghỉ lý tưởng trước dominant. Khi kết hợp với ii° → V, tạo nên mạch harmonic rất giàu chiều sâu.

---

7. Bậc vii° – G♯ diminished

Một leading tone thực thụ, kéo rất mạnh về A (i). Có thể mở rộng thành G♯ dim7 (bốn nốt): G♯ – B – D – F.

Dùng vii°⁷ → i cho kết câu thay thế V → i. Trong các đoạn kết fugue, prelude, hoặc những câu nhạc “ám ảnh”, bậc vii° rất được ưa chuộng.

---

IV. So sánh trực quan ba dạng âm giai thứ

Bậc	Natural minor (A)	Harmonic minor (A)	Melodic minor (A, ascending)
i	A	A	A
ii	B dim	B dim	B minor
III	C major	C augmented	C major
iv	D minor	D minor	D major
v/V	E minor	E major	E major
VI	F major	F major	F♯ diminished
VII	G major	G♯ diminished	G♯ diminished

---

V. Gợi ý luyện tập

1. Chơi vòng: ii° – V – i

• Bdim – E – Am
• Chú ý cảm giác “được giải quyết” mạnh mẽ hơn so với Em → Am trong natural minor.

2. Soạn melody kết thúc bằng bậc VII → i

• G♯ (VII) → A (i): cảm giác “khẩn cấp – thoả mãn”.
• Dùng trong kết đoạn Etude, khúc dạo hoặc phần kết ứng tấu.

3. Khai thác màu của III+

• Soạn câu melody hoặc arpeggio trên C augmented
• Tập cảm nhận: đây không phải trưởng – mà là một sự mở ra bí ẩn, hướng lên.

---

VI. Kết luận: Harmonic Minor – Nơi âm nhạc chuyển mình

Chỉ một nốt thay đổi (bậc VII nâng lên) đã đủ làm biến chuyển toàn bộ hệ thống cảm xúc và hòa âm. Âm giai thứ hòa âm:

• Tạo cơ sở cho cadence mạnh mẽ trong giọng thứ
• Mở ra các hợp âm tăng (augmented) và giảm (diminished) đặc trưng cổ điển
• Mang màu sắc kịch tính, gấp gáp, giàu khả năng biểu cảm

---

Nếu harmonic minor nổi bật với âm dẫn mạnh và màu sắc cổ điển, thì melodic minor lại mang một thế giới khác: mềm mại hơn, mở hơn, và đầy tính khám phá. Âm giai này không chỉ là một “phiên bản nâng” của natural minor, mà còn là cánh cửa dẫn vào jazz, fusion và những màu âm lai trưởng – lai thứ rất đặc trưng. Bài tiếp theo sẽ đi sâu vào cách từng bậc trong melodic minor tạo nên một hòa âm có phần khác lạ nhưng quyến rũ. 👇